روزه یک فریضه‌ی دینی است و بیشتر مادران باردار یا شیرده می‌خواهند بدانند آیا روزه بر آنها واجب است یا خیر. و اگر می‌توانند روزه بگیرند، باید چه نکاتی را رعایت کنند تا آسیبی به خود یا کودکشان وارد نشود. همانطور که احتمالاً شنیده‌اید، بیشتر پزشکان، مادران را در این دوران از روزه گرفتن یا حتی داشتن رژیم‌های غذایی منع می‌کنند. در این مقاله می‌خواهیم توضیح دهیم که علت این کار چیست و این مسئله را از نظر فقها نیز بررسی کنیم.

روزه گرفتن مادر در دوران بارداری

در سه ماهه‌ی اول و به ویژه هشت هفته‌ی اول، روزه گرفتن مادر می‌تواند صدمات بسیار جدی به جنین وارد کند. زیرا در این دوران سلول‌های مغزیِ او در حال شکل گیری‌ هستند و از این رو به مواد مغذی زیادی نیاز دارد. در سه ماهه‌ی سوم هم جنین انرژی خود را از قند خون مادر می‌گیرد، و افت قند خون درنتیجه‌ی روزه گرفتن، می‌تواند منجر به آسیب رساندن به سیستم عصبی او شود.

با این حال در سه‌ ماهه‌ی دوم تحت شرایطی خاص و با نظر دکتر، امکان روزه گرفتن وجود دارد. منتهی مادر باید شرایط بسیار خاصی داشته باشد. مثلاً کم وزن نباشد، رشد جنین در وضعیت خوبی قرار داشته باشد، مشکلات فشار خونی وجود نداشته باشد، بیماری‌های خاصی وجود نداشته باشد و....  با این حال اگر از نظر پزشک، شما توانایی روزه گرفتن را داشتید، باید نکاتی را در مورد شیوه‌ی تغذیه در این دوران رعایت کنید.

توصیه می‌شود که در حد فاصل افطار تا سحر، مایعات فراوان بنوشید و رژیم پر از فیبر (میوه و سبزی) داشته باشید. به دلیل خطر ابتلا به دیابت بارداری، از خوردن قندهای غیرطبیعی مانند زولبیا و بامیه خودداری کرده و در مصرف کشمش و خرما زیاده روی نکنید. به هیچ عنوان نباید سحری را حذف کنید زیرا این وعده، انرژی شما را در طول روز تامین می‌کند و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این وعده باید میزان زیادی فیبر و کربوهیدرات پیچیده ( مانند نان سبوس دار) مصرف کنید تا انرژیتان در طول روز افت نکند. در مورد افطار هم یک وعده‌ی غذایی سرشار از پروتئین ( مانند انواع گوشت)، کربوهیدرات متعادل ( نان و برنج) و غذاهای مغذی مانند انواع سوپ  و... توصیه می‌شود.

مادرانی که در این دوران روزه می‌گیرند می‌توانند با اندازه‌گیری کتون ادرار خود متوجه شوند که آیا روزه برای آنها خطرناک است یا خیر. برای این کار، باید در چهار نوبت، یعنی ساعت 12، 14، 16 و 18  کتون ادرار خود را اندازه گیری کرده و آن را با شرایط عادی مقایسه کنند. اگر کتون ادرار آنها در ساعات 12 و 14 افزایش پیدا کند به این معنا است که نباید روزه بگیرند. افزایش ادرار در ساعت 16 و 18، مشکلی ندارد.

روزه در دوران شیردهی

به طور کلی در دوران شیردهی، دفعات شیرخوردن نوزاد و حجم شیری که در هر بار مصرف می‌کند، تاثیر بسزایی بر روزه گرفتن مادر دارد. در شش ماهه‌ی اول، تنها منبع غذایی نوزاد، شیر مادر است و این شیر از غذایی که مادر می‌خورد، تامین می‌شود. اگر روزه تاثیری در حجم شیر نداشته باشد و اختلالی در روند شیردهی ایجاد نکند، مادر می‌تواند در این دوران روزه بگیرد. این موضوع در مادران مختلف متفاوت است و خودشان باید در این مورد قضاوت کنند.

در شش ماهه‌ی دوم به بعد که غذاهای کمکی نیز به لیست غذایی نوزاد اضافه می‌شوند، شرایط کمی آسانتر می‌شود. مادر می‌تواند روزه بگیرد به شرطی که روند تولید شیرش به طور کامل قطع نشود و کودک هم به خوردن غذاهای کمکی علاقه نشان دهد. با این حال باید دقت داشته باشید در وعده‌ی افطار و سحر غذاهایی سرشار از پروتئین و آهن و کلسیم خورده شود تا شیردهی منجر به بروز مشکلاتی برای مادر نشود. همچنین خوردن قندهای طبیعی مانند توت و کشمش و خرما در حد اعتدال نیز نباید فراموش شود.

نظر مراجع تقلید در این باره

در ادامه نظر برخی از علمای فقه در مورد روزه داری در دوران بارداری و شیردهی آمده است.

نظر فقهی مقام معظم رهبري

  • آيا روزه گرفتن بر زن باردارى كه نمى‌داند روزه براي جنين او ضرر دارد يا خير، واجب است؟

اگر بر اثر روزه، خوف ضرر بر جنين وجود داشته باشد و خوف وى هم داراى منشا عقلايى باشد، افطار بر او واجب است، در غير اين صورت، واجب است روزه بگيرد.

  • تكليف زنى كه شير مى‌دهد، در مورد روزه چيست؟

اگر روزه گرفتن باعث كمى ‌شير او و ناراحتى بچه شود يا براى خودش ضرر داشته باشد، روزه بر او واجب نيست و در صورت اول بايد براى هر روز، يك مد طعام (تقريبا 750 گرم گندم يا نان يا برنج يا مانند آن) به فقير بدهد و در فرض دوم، اين امر احتياط واجب است و در هر حال، روزه‌ها را بايد قضا كند.

نظر فقهی آيت‌الله العظمی مکارم شيرازي

  • آيا روزه بر مادرى كه بچه شير مى‌دهد، واجب است؟

زنانى كه بچه شير مى‌دهند (خواه مادر بچه، خواه دايه) اگر روزه گرفتن باعث كمى ‌شير آنها و ناراحتى بچه ‌شود، روزه بر آنها واجب نيست ولى براى هر روز، كفاره (يك مد طعام) واجب است و بعدا نيز بايد روزه را قضا كنند اما اگر روزه براى خودشان ضرر داشته باشد، كفاره لازم نيست ولى بعدا روزه‌هايي را كه نگرفته‌اند، بايد قضا کنند.

نظر فقهی آيت‌الله العظمی صافي گلپايگاني

  • براي خانم‌هاي باردار از چه ماهي روزه گرفتن واجب نيست؟‌

معيار، ماه چندم نيست و روزه بر او واجب است؛ مگر وقتي كه از يك منشا عقلايي و قابل اعتماد مانند تجربه خود يا گفته پزشك مورد اطمينان، خوف ضرر براي خودش يا بچه‌‌اش وجود داشته باشد.

  • زني که باردار است و نمي‌داند روزه برايش ضرر دارد يا نه، آيا بايد روزه بگيرد؟

اگر خوف ضرر براي خودش يا جنين وجود داشته باشد، نبايد روزه بگيرد و اگر خوف ضرر ندارد، بايد روزه بگيرد.

نظر فقهی آيت‌الله العظمی وحيد خراساني

  • تکليف زني که زايمان او نزديک است و روزه براي حمل او يا براي خودش ضرر دارد چيست؟

در فرض مذکور روزه او صحيح نيست و بعدا بايد روزه خود را قضا بنمايد و در موردي که روزه براي حمل او ضرر داشته باشد علاوه بر قضا بايد براي هر روز يک مد طعام به فقير بدهد و احتياط مستحب اين است که در صورتي هم که روزه براي خودش ضرر دارد، يک مد طعام به فقير بدهد.

  • آيا زني که بچه شير مي‌دهد مي‌تواند روزه بگيرد؟

اگر شير او کم باشد و روزه براي بچه يا براي خودش ضرر داشته باشد جايز نيست روزه بگيرد بلکه بايد بعدا قضاي آن را بجا آورد و اين حکم در صورتي است که شير خوردن اين بچه از راه ديگري ميسر نباشد و اگر ميسر باشد واجب است آن زن روزه بگيرد و در صورتي که روزه براي بچه‌اش ضرر داشته باشد علاوه بر قضا بايد فديه هم بپردازد يعني براي هر روز يک مد طعام به فقير بدهد و احتياط مستحب اين است که در صورتي که روزه براي خودش ضرر داشته باشد براي هر روز يک مد طعام به فقير بدهد.